Sáng nay 27/6/2020, UBND huyện Thanh Chương chủ trì phối hợp với UBND xã Thanh Xuân tổ chức lễ đón nhận bằng di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia nhà thờ họ Đặng Nguyên Cẩn, Đặng Thúc Hứa.
Đông đảo người dân cùng con cháu đón rước bằng di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia
Xã Thanh Xuân huyện Thanh Chương được lập từ cuối thế kỷ XVII đầu thế kỷ XVIII, ban đầu có tên là làng Điền Lao, đến cuối thế kỷ XIX đổi tên thành làng Lương Điền. Năm 1954 có tên xã Thanh Xuân như ngày nay.
Trong suốt dòng chảy lịch sử dân tộc, thời nào đất và người Thanh Xuân cũng có những dấu ấn đậm nét, đều xuất hiện những bậc hiền tài có công với đất nước, làm rạng danh cho quê hương, xứ sở. “Cả nước mất, riêng Nghệ Tĩnh còn chống giặc, cả Nghệ Tĩnh mất, làng Lương Điền không chịu đầu hàng” – chính là niềm tự hào về truyền thống yêu nước, cách mạng và tính cách của con người nơi đây. Dòng họ Đặng làng Lương Điền là minh chứng lịch sử hào hùng cho truyền thống đó. Với hơn 350 năm tồn tại và phát triển, dòng họ Đặng đã xây dựng cho mình nhiều truyền thống tốt đẹp, trong đó nổi bật nhất là truyền thống yêu nước và cách mạng.
Từ thế kỷ thứ XVII, thủy tổ Đặng Quang Uy từng được sắc phong Đặc tiến phụ quốc Thượng tướng quân. Về sau, có Tri huyện Đặng Thai Giai, treo ấn từ quan về ủng hộ nghĩa quân Phan Đình Phùng, có cụ Đặng Nguyên Cẩn, Đặng Thúc Hứa, Đặng Quý Hối, … là những yếu nhân của Hội Duy Tân do Phan Bội Châu sáng lập; GS Đặng Thai Mai ngay khi đang ngồi trên ghế nhà trường đã tham gia hội Tân Việt, hội Việt Nam thanh niên, nhiều lần bị bắt giam. Những người con gái của họ Đặng cũng tích cực tham gia hoạt động cách mạng ở Xiêm như Đặng Thị Quỳnh Anh, Đặng Thị Hợp… Trong những năm cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, dòng họ Đặng làng Lương Điền đã có hơn 10 người con tham gia phong trào yêu nước và cách mạng, trong số đó có 4 người đã trở thành những tấm gương cộng sản Nghệ An: Đặng Nguyên Cẩn, Đặng Thúc Hứa, Đặng Thai Mai và Đặng Thị Quỳnh Anh. Lịch sử ghi nhận nhiều công lao to lớn của Phó bảng Đặng Nguyên Cẩn.
Đặng Nguyên Cẩn (1866-1923) còn có tên là Đặng Thai Nhẫn, hiệu là Thai Sơn, là con trai đầu của cử nhân Đặng Thai Giai. Đặng Nguyên Cẩn là người thông minh, học giỏi, có chí khí. Năm 1888, ông tham gia kỳ thi Hương đậu Cử nhân, được cử giữ chức Huấn Đạo huyện Hưng Nguyên. Năm 1895, ông tham gia kỳ thi Hội và đậu Phó bảng, được bổ vào làm việc tại Quốc Sử quán ở kinh thành Huế. Sau một thời gian làm việc ở Kinh đô Huế, Đặng Nguyên Cẩn được bổ làm Đốc học tỉnh Nghệ An. Thời gian này, ông đã tích cực tham gia và ủng hộ tổ chức Duy Tân Hội Phan Bội Châu khởi xướng, góp phần không nhỏ vào công cuộc mở mang dân trí, bồi dưỡng dân khí. Năm 1907, triều đình điều ông vào làm Đốc học tỉnh Bình Thuận. Năm 1908, do tham gia hoạt động phong trào chống thuế ở Trung Kỳ nên ông bị kết án 13 năm tù khổ sai và đày đi Côn Đảo cùng với các chí sĩ yêu nước như: Huỳnh Thúc Kháng, Phan Chu Trinh.
Suốt thời gian phụ trách giáo dục, đi đến đâu ông cũng đưa tư tưởng mới dạy cho học trò, ra sức truyền bá tư tưởng duy tân, cổ súy cho nền tân học, nhằm cổ vũ lòng tự tôn dân tộc và tinh thần yêu nước cho giới trí thức trẻ.
Đặng Nguyên Cẩn không những là một văn thân yêu nước tiến bộ cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX có nhiều đóng góp cho phong trào Duy Tân, Đông Du của nước nhà mà ông còn là một tác gia nổi tiếng với nhiều tác phẩm thơ văn yêu nước cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX.
Đặng Thúc Hứa sinh năm 1870, hiệu là Ngọ Sinh, là con thứ 2 của Cử nhân Đặng Thai Giai và là em trai của Phó bảng Đặng Nguyên Cẩn. Năm 1900, ông tham gia kỳ thi Hương và đậu Tú tài nên còn gọi là Tú Hứa. Năm 1905, Đặng Thúc Hứa tham gia Duy Tân Hội và được giao phụ trách việc quyên góp kinh phí cho thanh niên Đông Du. Năm 1908, Đặng Thúc Hứa sang Trung Quốc và được Phan Bội Châu giao cho nhiệm vụ sang Nhật Bản mua súng chuyển về nước để ủng hộ cuộc khởi nghĩa Yên Thế. Năm 1909, Đặng Thúc Hứa được Phan Bội Châu phái sang Xiêm xây dựng cơ sở. Ông được xem là người đầu tiên khai phá hướng “Tây Du”, gắn với cuộc đời hoạt động lâu dài của Đặng Thúc Hứa trên đất Xiêm.
Từ năm 1909 – 1924, các cơ sở Việt Kiều ở Xiêm phát triển mạnh. Đặng Thúc Hứa đến những nơi Kiều bào sinh sống để tuyên truyền cố kết họ hướng về tổ quốc, dạy dỗ lớp thanh – thiếu niên làm cách mạng giải phóng dân tộc.
Đi theo tiếng gọi của phong trào Đông Du, hàng trăm thanh niên yêu nước sang trại cày của Đặng Thúc Hứa rồi sang Trung Quốc để hoạt động, trong đó có nhiều người con ưu tú trong phong trào cách mạng Việt Nam như: Phạm Hồng Thái, Lê Hồng Sơn, Lê Hồng Phong, Hồ Tùng Mậu…
Tháng 3 năm 1928, Nguyễn Ái Quốc sang Xiêm để vận động cách mạng, Nguyễn Ái Quốc đã gặp Đặng Thúc Hứa và các hội viên của hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên. Trong thời gian này, Nguyễn Ái Quốc đã dựa vào các cơ sở do Đặng Thúc Hứa gây dựng để tổ chức các lớp huấn luyện chính trị, đào tạo cán bộ cốt cán gửi về hoạt động trong nước. Ngày 12/2/1931, sau chuyến công tác từ Xiêm Mây về UĐon, Đặng Thúc Hứa đã lâm bệnh và qua đời, mộ ông được táng tại chùa Bản Chích, xã Mạc Khen, huyện Mường, tỉnh U Đon Thani, Thái Lan.
Lãnh đạo Sở Văn hóa &Thể thao tỉnh Nghệ An, Ban quản lý di tích tỉnh trao bằng di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia cho địa phương và dòng họ.
Giáo Sư Đặng Thai Mai sinh ngày 25/12/1902 tại làng Lương Điền, là con trai của Phó bảng Đặng Nguyên Cẩn. Sinh ra trong đại gia đình truyền thống yêu nước, thương nòi nên Đặng Thai Mai đã sớm nhận thức được nỗi đau mất nước.
Khi còn ngồi trên ghế nhà trường ông đã tích cực tham gia các phong trào cách mạng với những người bạn cùng chung chí hướng, như Nguyễn Sỹ Sách, Tôn Quang Phiệt.
Đến ngày 14/7/1925, các ông đã cùng với một số sinh viên và tù chính trị cũ tại Trung kỳ thành lập ra Hội Phục Việt. Đây là thời kỳ Đặng Thai Mai tham gia nhiều hoạt động cách mạng như: phong trào biểu tình đòi ân xá cho cụ Phan Bội Châu, lễ truy điệu cụ Phan Chu Trinh và hoạt động tích cực trong tổ chức đảng Tân Việt.
Năm 1928, ông tốt nghiệp Trường Cao đẳng sư phạm Đông Dương được bổ vào Huế dạy trường Quốc học. Tại Huế, ông tiếp tục hoạt động cách mạng và nhiều lần bị bắt giam. Trong thời kỳ 1936 – 1939, Đặng Thai Mai hoạt động rất sôi nổi và có nhiều công hiến cho sự nghiệp cách mạng.
Sau cách mạng tháng Tám năm 1945, ông được giao giữ nhiều chức vụ quan trọng trong chính quyền, nhưng nghề ông gắn bó lâu nhất là nghề giáo. Đặng Thai Mai xứng đáng với lời giới thiệu của Chủ tịch Hồ Chí Minh tại kỳ họp thứ nhất của Quốc hội khóa I (1946), khi đề cử ông giữ chức Bộ trưởng Bộ Giáo dục; “Một người đã lâu năm hoạt động trong công việc giáo dục quốc dân và là người mà quốc dân có thể tin rằng nếu đem việc giáo dục giao cho để gánh vác thì người ấy sẽ làm hết nhiệm vụ ”.
Trong lĩnh vực văn học của nước nhà Đặng Thai Mai được đánh giá là học giả lỗi lạc, là chiến sĩ lí luận văn học của Đảng, của nền văn học cách mạng, có vai trò chỉ đạo trong suốt bốn mươi năm. Ông là người tiên phong biên soạn bộ lí luận văn học đầu tiên và cũng là lí luận văn học mác xít. Di sản lí luận văn học phong phú của Giáo sư Đặng Thai Mai để lại sẽ là kho tàng cho lớp hậu sinh kế thừa và phát triển.
Do những cống hiến về hoạt động xã hội, chính trị và văn hóa nghệ thuật, năm 1982, Đặng Thai Mai đã được chính phủ nước CHXHXN Việt Nam tặng thưởng Huân chương Hồ Chí Minh và được Nhà nước tặng giải thưởng Hồ Chí Minh đợt I vào ngày 10/9/1996 tại Quyết Định 991 KT/CTN cho các công trình nghiên cứu xuất sắc của ông về văn học Việt Nam và văn học thế giới.
Đặng Thai Mai đã có những đóng góp trên nhiều lĩnh vực và thực sự trở thành nhà cách mạng, nhà khoa học, nhà văn, nhà giáo, nhà văn hóa. Người đời đã ca ngợi và đánh giá ông ở nhiều góc độ nhưng tựu trung vẫn nhất trí cao rằng ông là người Việt Nam trong sáng và mẫu mực, tài năng và đức độ. Đặng Thai Mai mất ngày 25 tháng 9 năm 1984 trong sự tiếc thương của gia đình người thân, nhiều thế hệ học trò, bạn bè, giới tri thức, độc giả và nhân dân Việt Nam.
Dòng họ Đặng là một dòng họ lớn ở xã Thanh Xuân, có truyền thống hiếu học, truyền thống yêu nước. Các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc, của các bậc tiên tổ luôn được con cháu trong dòng họ giữ gìn và phát huy. Việc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ký quyết định công nhận di tích lịch sử cấp Quốc gia Nhà thờ Đặng Nguyên Cẩn, Đặng Thúc Hứa – xã Thanh Xuân là sự ghi nhận xứng đáng cho những đóng góp to lớn của dòng họ Đặng đối với lịch sử dân tộc Việt Nam.
Thanh Xuân nói riêng, Thanh Chương nói chung vinh dự, tự hào là quê hương của nhiều di tích lịch sử văn hóa có giá trị trường tồn. Đón nhận bằng công nhận di tích lịch sử cấp Quốc gia Nhà thờ Đặng Nguyên Cẩn, Đặng Thúc Hứa là dịp chúng ta ôn lại những trang sử vẻ vang của dòng tộc, của quê hương, đất nước; thể hiện đạo lý “Uống nước, nhớ nguồn”; để mỗi một cán bộ, đảng viên, nhân dân, các thế hệ con cháu dòng tộc tri ân, học tập và phát huy truyền thống tốt đẹp của các thế hệ tiền bối trên quê hương Xô viết anh hùng.
Bài và ảnh: Diện Nguyễn
CỔNG THÔNG TIN ĐIỆN TỬ HUYỆN THANH CHƯƠNG
