Dòng họ Đặng ở làng Lương Điền, xã Thanh Xuân, huyện Thanh Chương, Nghệ An, không chỉ nổi tiếng với truyền thống yêu nước, cách mạng mà còn được biết đến với truyền thống hiếu học và nghề dạy học. Nhiều thế hệ con cháu trong dòng họ đã chọn nghề “gõ đầu trẻ” làm lẽ sống, góp phần gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa cao đẹp của dòng tộc.
Từ những thế hệ đầu tiên, dòng họ Đặng ở Lương Điền đã ý thức rõ ràng về tầm quan trọng của việc học. Họ quan niệm rằng “không có kiến thức thì không làm được việc gì”, và thành công trên con đường học vấn là niềm tự hào của cả dòng họ.
Truyền thống hiếu học ấy đã được thể hiện qua nhiều thế hệ. Đức thủy tổ Đặng Quang Uy đỗ cử nhân, ra làm quan. Con cháu của ông cũng nhiều người đỗ đạt cao, như Đặng Đình Tá (cử nhân), Đặng Trí Cung (huyện thừa), Đặng Thái Như (thừa vụ lang)…
Đặc biệt, từ thế kỷ XVIII trở đi, dòng họ Đặng ở Lương Điền có nhiều người con ưu tú trên con đường học vấn, như Đặng Thai Giai (cử nhân), Đặng Nguyên Cẩn (Phó bảng), Đặng Thúc Hứa (Tú tài). Đỉnh cao là Giáo sư Đặng Thai Mai, một cây đại thụ của nền văn học Việt Nam.
Không chỉ học giỏi, nhiều người con họ Đặng còn trở thành những nhà giáo tài năng, tâm huyết. Họ đã cống hiến cho sự nghiệp “trồng người”, đào tạo ra nhiều thế hệ học trò xuất sắc.
Đặng Thai Giai, sau khi từ quan, đã trở về quê hương dạy học. Đặng Nguyên Cẩn từng làm Giáo thụ phủ Hưng Nguyên, Đốc học tỉnh Hà Tĩnh và Bình Thuận. Ông cũng là người đồng sáng lập trường tư thục Dục Anh, nơi Nguyễn Tất Thành từng dạy học trước khi ra đi tìm đường cứu nước.
Đặng Thúc Hứa, khi hoạt động cách mạng ở Thái Lan, cũng đã dạy học cho kiều bào và cán bộ. Đặng Thai Mai là một nhà giáo tài năng, mẫu mực, đã đào tạo ra nhiều thế hệ trí thức cho đất nước.
Các con của Đặng Thai Mai, như Đặng Thai Hoàng, Đặng Thanh Lê, Đặng Anh Đào… cũng đều là những nhà giáo, nhà khoa học có uy tín.
Truyền thống dạy học của dòng họ Đặng ở Lương Điền là một nét đẹp văn hóa, thể hiện tinh thần hiếu học, tôn sư trọng đạo. Đó cũng là một trong những yếu tố quan trọng góp phần tạo nên bản sắc riêng của dòng họ này.
