Trong lịch sử dòng họ Đặng ở làng Lương Điền, xã Thanh Xuân, huyện Thanh Chương, Nghệ An, có nhiều nhân vật kiệt xuất đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng người dân. Một trong số đó là cụ Đặng Nguyên Cẩn (1867 – 1923), nhà nho yêu nước, người con chí khí, đã cống hiến cả cuộc đời cho sự nghiệp đấu tranh vì độc lập, tự do của dân tộc.
Cụ Đặng Nguyên Cẩn, hiệu Thai Sơn, là con trai của cụ Đặng Thai Giai, người đã khai khoa thi Hương cho làng Lương Điền. Cụ là người học rộng, tài cao, năm 1888 đỗ Cử nhân, năm 1895 đỗ Phó bảng. Cụ từng làm quan tại triều đình Huế, sau đó làm Đốc học ở Nghệ An và Bình Thuận.
Tuy đỗ đạt cao và có chức quan trong triều, nhưng cụ Đặng Nguyên Cẩn luôn mang trong mình lòng yêu nước nồng nàn. Cụ đau xót trước cảnh nước mất nhà tan, căm phẫn chế độ thực dân Pháp và bọn quan lại tay sai. Cụ quyết tâm dấn thân vào con đường cách mạng, tìm con đường giải phóng cho dân tộc.
Cụ Đặng Nguyên Cẩn là một trong những người tiên phong tham gia phong trào Duy Tân do Phan Bội Châu lãnh đạo. Cụ đã tích cực tuyên truyền, vận động quần chúng ủng hộ cuộc vận động cải cách đất nước, chấn hưng dân khí. Cụ cũng là người có công lớn trong việc thúc đẩy phong trào Đông Du, gửi thanh niên Việt Nam sang Nhật Bản học tập, tìm đường cứu nước.
Năm 1908, do tham gia phong trào chống thuế ở Trung Kỳ, cụ Đặng Nguyên Cẩn bị thực dân Pháp bắt và đày ra Côn Đảo. Mặc dù phải chịu cảnh tù đày khắc nghiệt, nhưng cụ vẫn kiên trung với lý tưởng của mình, không ngừng đấu tranh cho đến khi được trả tự do vào năm 1921.
Cụ Đặng Nguyên Cẩn mất năm 1923, để lại nhiều tiếc thương cho gia đình, dòng họ và đồng bào yêu nước. Cụ là một tấm gương sáng ngời về tinh thần yêu nước, chí khí cách mạng, sự hy sinh vì lý tưởng cao đẹp. Tên tuổi của cụ sẽ mãi được khắc ghi trong lịch sử dòng họ Đặng và trong lịch sử dân tộc Việt Nam.
